شبهه: چرا کافران، مشکلات اقتصادی ندارند؟
یکی از شبهاتی که به کرّات شنیده میشود این است که: این استدلال که ایمان و تقوای مردم موجب ریزش برکات آسمانی و زمینی است، تام نیست؛ زیرا کافران یا غیر اهل ایمان و تقوا نیز از برکات آسمانی و زمینی، بهره‌مندند و هیچگونه مشکلات اقتصادی ندارند.
در پاسخ باید گفت این آیات، از برکت سخن می‌گوید و مالی برکت دارد که اولاً حلال باشد و ثانیاً در مسیر سعادت و کمال انسان باشد؛ نه مطلق مال....
لازم است عنایت شود: اولاً براساس تبیین آیات قرآن با یکدیگر مقصود از آیه (لأ کَلوا مِن فَوقِهِم...)[1] همان برکت است نه مطلق تنعم، زیرا آیه (ولَو أنَّ أهلَ القُری آمَنوا واتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَیهِم بَرَکتٍ مِنَ السَّماءِ والأرض... )[2] فتح برکت را معیار قرارداد. ثانیاً در فرهنگ قرآن «برکت» نعمت ویژه است؛ نه هر نعمت. راغب می‌گوید: البرکة ثبوت الخیر الإلهی فی الشیء.[3] ثالثاً گاهی گشایش درهای نعمت برای تعذیب عاجل است؛ مانند (... ولکِن قَسَت قُلوبُهُم وزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیطانُ ما کانوا یَعمَلون فَلَمّا نَسوا ما ذُکِّروا بِهِ فَتَحنا عَلَیهِم أبوابَ کُلِّ شیءٍ حَتّی إذا فَرِحوا بِما أوتوا أخَذناهُم بَغتَةً فَإذا هُم مُبلِسون).[4] رابعاً هرگز مدعای بحث حصر علت نیست، بلکه اثبات ارتباط بین عمل انسان و رخدادهای جهان است. توضیح آنچه در فرق بین برکت و غیر برکت گفته شد این است که گاهی مال مالدار یا قدرت مقتدر، دام الهی است. خداوند برای دفع چنین شبهه‌ای ضمن آنکه رسیدن به برکات آسمانی و زمینی را منوط به ایمان و تقوا دانست، به کافرانِ در ناز و نعمت هشدار می‌دهد که داشتن مال یا امکانات رفاهی، نشانِ عنایت الهی به آنها نیست، بلکه سنّت امهال و استدراج است؛ یعنی به آنان مهلت داده میشود تا گناهانشان افزوده شود و به عذاب خوار کننده گرفتار آیند؛ ولی آنان غافل‌اند: (ولایَحسَبَنَّ الَّذینَ کَفَرُوا أنَّما نُملی لَهُم خَیرٌ لأنفُسُهُم إنَّما نُملی لَهُم لِیَزدادُوا إثماً ولَهُم عَذابٌ مُهِین).[5] مال و قدرت و امکانات رفاهی، در حقیقت، برای آنان نقمت است؛ نه نعمت: (أیَحسَبونَ أنَّما نُمِدُّهُم بِهِ مِن مالٍ وبَنین نُسارِعُ لَهُم فِی الخَیراتِ بَل لایَشعُرون).[6]
خدای سبحان برای تبیین اصل مسئله، به سنّت امهال و استدراج اشاره کرد و فرمود که انکار کنندگان آیات الهی را درجه درجه از جایی که نمی‌دانند می‌گیریم و به آنان مهلت می‌دهیم و بدانند کید و دامی که برای آنان گسترده‌ایم، محکم و ناگسستنی است: (والَّذینَ کَذَّبوا بِآیاتِنا سَنَستَدرِجُهُم مِن حَیثُ لایَعلَمون وأُملی لَهُم إنَّ کَیدی مَتین).[7] همان‌طور که حبل متین الهی «لا انفصام له» است، کید متین خدا نیز این چنین است.
افزون بر آن در آیات گوناگونی به پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) از آن جهت که رهبر جامعه اسلامی است، خطاب کرد که مبادا تحوّل و پیشرفت کافران در صنعت و تکنولوژی فریبتان دهد، چون اینها متاع اندک و زودگذر دنیاست و اغترار به اینها دوزخ و عذاب دائمی خدا را در پی دارد: (لا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذینَ کَفَروا فِی البِلاد مَتاعٌ قَلیلٌ ثُمَّ مَأواهُم جَهَنَّمُ وبِئسَ المِهاد)[8] و نیز با اندک تفاوتی گوشزد کرد که اموال و فرزندان کافران، شما را شگفت‌زده نکند، زیرا اینها وسیله عذاب آنان است؛ نه مایه رفاه و آرامش آنها: «فَلا تُعجِبکَ أمولُهُم ولاأولدُهُم إنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُم بِها فِی الحَیوةِ الدُّنیا وتَزهَقَ أنفُسُهُم وهُم کفِرون».[9] آیات فوق به خوبی شبهه مزبور را دفع می‌کند.
گفتنی است که سنّت خدا در دنیا بر آن است که رایگان به کسی روزی و دنیای آباد ندهد، بلکه باید رنج فراوان برد تا به آن رسید. البته جریان اعجاز، کرامت و امداد غیبی مطلب دیگری است.
خدای سبحان پس از چند سوگند فرمود: همین انسانی را که خلقت او در (أحسَنِ تَقویم)[10] است، در سختی و رنج آفریدیم: (لَقَد خَلَقنَا الإنسان فی کَبَد)[11]، پس رایگان به بهشت یا ثروت و امکانات رفاهی نمی‌رسد، بلکه باید همانند کسی که بر اسب وحشی سوار میشود، بر دوش زمین (کوهها) سوار شده از منابع و ذخایر آن بهره‌مند گردد. خداوند زمین را رام و ذلول آفرید؛ ولی سلطه بر آن آسان نیست: (هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الأرض ذَلولاً فَامشوا فی مَناکِبِها وکُلوا مِن رِزقِهِ وإلَیهِ النُّشور)[12]، بنابراین شاید پیشرفتهای اقتصادی و امکانات رفاهی کافران بر اثر تلاششان باشد و برخی مسلمانان به جهت تنبلی و سستی از این مواهب مادّی محروم باشند؛ لیکن اولاً نباید برخورداران از بهره‌های مادی دنیا آن را سعادت خود و عنایت خداوند بدانند و به آن مغرور شوند، چون گاهی ثروت وبال است؛ نه رفاه و نقمت است؛ نه نعمت. ثانیاً اینها نباید مایه شگفتی و فریب مؤمنان شود، زیرا این امور متاع اندک و زودگذر دنیاست و ارزش انسان به ایمان و تقوای اوست؛ نه زیبایی ظاهری و امکانات رفاهی که بالاترین همّت حیوانات است.
[1] - سوره مائده، آیه 66
[2] - سوره اعراف، آیه 96
[3] - مفردات، ص119، «ب ر ک».
[4] - سوره انعام، آیات 43 ـ 44.
[5] - سوره آل عمران، آیه 178
[6] - سوره مؤمنون، آیات 55 ـ 56
[7] - سوره اعراف، آیات 182 ـ 183
[8] - سوره آل عمران، آیات 197و 196
[9] - سوره توبه، آیه 55.
[10] - سوره تین، آیه 4.
[11] - سوره بلد، آیه 4.
[12] - سوره ملک، آیه 15.
نمی دونم شما سخت نوشتید یا من ذهنم کار نمی کنه!!!
باید فردا دوباره بخونم